Tranh cãi về đánh thuế cá nhân và hộ kinh doanh trên doanh thu thay vì lợi nhuận

Theo quy định hiện hành, từ 1-6, hộ và cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên sẽ không còn áp dụng thuế khoán. Thay vào đó, họ phải kê khai và nộp thuế trực tiếp dựa trên doanh thu thực tế, áp dụng hóa đơn điện tử kết nối trực tiếp với cơ quan thuế. Với nhóm có doanh thu dưới 1 tỷ đồng/năm, quy định chưa bắt buộc ngay nhưng ngành thuế khuyến khích chủ động chuyển đổi sớm. Nhưng theo lộ trình, từ đầu năm 2026, phương pháp thuế khoán sẽ bị bãi bỏ, thay thế bằng cơ chế kê khai dựa trên dữ liệu thực tế của từng hộ kinh doanh.

Nhiều người dân, hộ kinh doanh cho biết hoàn toàn đồng tình với chính sách thuế minh bạch. Tuy nhiên, không ít ý kiến tỏ ra lo ngại khi phải tính thuế trên doanh thu trực tiếp, chứ không phải lợi nhuận.

Đánh thuế trên doanh thu không phản ánh đúng thực tế

Chị Thu Hà, chủ một quán cà phê lớn trên đường Phạm Hùng (Nam Từ Liêm, Hà Nội), cho rằng việc áp dụng mức thuế trực tiếp trên doanh thu có thể sẽ chưa phản ánh đúng hiệu quả kinh doanh thực tế, đặc biệt với các hộ buôn bán nhỏ lẻ nhưng lại có chi phí vận hành cao như quán ăn, quán cà phê…

“Tính thuế trên doanh thu không phản ánh đúng bản chất, bởi đôi khi doanh thu cao nhưng đi kèm với đó là chi phí vận hành cũng cao. Vì thế, lợi nhuận kinh doanh không còn bao nhiêu nhưng lại phải chịu mức thuế cao, điều này là bất hợp lý”, chị Hà nói.

Chị Hà lấy ví dụ, quán cà phê của chị phục vụ dịch vụ ăn uống nên chi phí cho nguyên vật liệu, nhân sự, điện nước, thuê mặt bằng… khá lớn. Nếu doanh thu mỗi tháng khoảng 90 triệu đồng thì chị phải dành gần 70% doanh thu để chi trả cho các khoản chi phí vận hành kể trên.

Trong khi đó, nếu tính thuế trên doanh thu, chị sẽ phải áp mức thuế cao nhưng thực tế lợi nhuận lại không cao như vậy.

“Như trường hợp của tôi sẽ phải chịu mức thuế 4,5%, bao gồm VAT và thu nhập cá nhân. Nếu doanh thu 90 triệu/tháng, tôi sẽ phải chịu thuế hơn 4 triệu đồng, trong khi lợi nhuận không cao như doanh thu thực tế. Đó là chưa kể đến thuế môn bài hàng năm”, chị Hà nói và cho rằng cơ quan thuế nên tính toán lại, cho phép một vài loại hình kinh doanh được tính thuế trên lợi nhuận để giảm gánh nặng cho hộ kinh doanh.

Ngược lại, anh Khánh (Ba Đình, Hà Nội) đang kinh doanh dịch vụ cho thuê loa đài, thiết bị, máy ảnh… cho rằng việc nộp thuế theo phương pháp kê khai và tính thuế trên doanh thu giúp anh tính toán lỗ, lãi dễ dàng hơn.

Chia sẻ thêm, anh Khánh cho biết hộ kinh doanh của anh đang chịu mức thuế 7% trên doanh thu, tuy nhiên, anh không phải chịu chi phí nguyên liệu hay nhân sự.

Việc chuyển từ hình thức thuế khoán sang kê khai chỉ gặp vướng mắc ban đầu do chưa quen với việc phần kê khai hàng tháng. Nhưng dần dần, việc kê khai có sổ sách thu chi giúp anh quản lý tài chính tốt hơn, tính toán được doanh thu hàng ngày, hàng tháng.

“Tháng nào mình làm nhiều thì mình nộp thuế nhiều, mình có doanh thu thấp thì mình đóng thuế ít”, anh Khánh nói và nhấn mạnh hoàn toàn ủng hộ chủ trương này.

Tính thuế trên doanh thu thực tế thuận tiện và phù hợp trình độ

Theo nhiều chuyên gia, việc lựa chọn doanh thu làm căn cứ tính thuế là phù hợp với bản chất và quy mô của hộ kinh doanh.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu cho rằng việc bãi bỏ thuế khoán để chuyển sang hình thức kê khai và nộp thuế theo doanh thu là xu hướng hợp lý, tạo ra sự công bằng giữa các loại hình kinh doanh, tránh tình trạng khai khống hoặc né thuế.

Tuy nhiên, nhiều hộ kinh doanh nhỏ quen với việc đóng thuế khoán đơn giản, không sử dụng sổ sách thu chi, do đó, theo ông Hiếu, để triển khai hiệu quả, cần có thời gian chuyển tiếp tối thiểu một năm. Ngoài ra, cần hạ tầng hỗ trợ như hệ thống hóa đơn điện tử, thanh toán qua ngân hàng để cơ quan thuế dễ dàng nắm bắt.

Các ngành nghề	Thuế GTGT	Thuế TNCN
Bán buôn, bán lẻ hàng hóa	1%	0,5%
Ăn uống	3%	1,5%
Nhà nghỉ, khách sạn…	5%	2%
Dịch vụ: karaoke, cắt tóc, gội đầu	5%	2%
Vận tải	3%	1,5%
Cho thuê nhà, đất, cửa hàng, kho, bãi	5%	5%

Số thuế thu nhập cá nhân và giá trị gia tăng được cơ quan quản lý tính trên tổng doanh thu, với từng hoạt động kinh doanh.

Hiện nay, các hộ, cá nhân kinh doanh phải nộp 3 loại thuế, gồm thuế môn bài, thu nhập cá nhân và giá trị gia tăng nếu có doanh thu từ 100 triệu đồng/năm. Mức thuế với hộ, cá nhân kinh doanh dao động từ 1,5% đến tối đa 10% trên doanh thu, cộng thêm thuế môn bài từ 300 nghìn – 1 triệu đồng, tùy vào doanh thu hàng năm.

Đánh giá về mức thuế này, ông Hiếu cho rằng đây vẫn là mức hợp lý, nếu so sánh với doanh nghiệp.

Đồng tình, PGS, TS. Phạm Thế Anh, giảng viên Đại học Kinh tế quốc dân (NEU), cho rằng việc tính thuế trên doanh thu thay vì lợi nhuận là phương án hợp lý trong bối cảnh hiện nay.

Theo ông, nếu tính thuế trên lợi nhuận, hộ kinh doanh phải kê khai đầy đủ chi phí đầu vào, như: tiền công, nguyên vật liệu, chi phí thuê mặt bằng, điện nước…

Tuy nhiên, phần lớn các hộ kinh doanh hiện nay, đặc biệt là các hộ kinh doanh nhỏ thường không có nghiệp vụ kế toán, không có bộ phận kế toán chuyên biệt, không lập báo cáo tài chính, không theo dõi chi tiết chi phí đầu vào. Như vậy, việc xác định lợi nhuận thực tế là rất khó và dễ tạo ra kẽ hở cho gian lận, đặc biệt là gian lận chi phí.

Và nếu kê khai theo lợi nhuận, họ sẽ phải thuê dịch vụ kế toán hoặc tuyển thêm nhân sự, làm phát sinh thêm chi phí.

“Ngược lại, việc tính thuế trên doanh thu không làm mất thời gian tập hợp hóa đơn chứng từ hay lo đối chiếu sai lệch chi phí… của hộ kinh doanh. Mặt khác, việc này cũng giúp đơn giản hóa thủ tục thuế, thuận tiện cho cả cơ quan quản lý lẫn người nộp thuế”, TS. Phạm Thế Anh nhấn mạnh

Tuy nhiên, một số ý kiến cho rằng cơ quan thuế nên tính toán lại, cho phép một vài loại hình kinh doanh được tính thuế trên lợi nhuận để giảm gánh nặng cho hộ kinh doanh tay vì tất cả tính trên doanh thu.