Tổng thống Trump có thể sẽ chiều theo ý của đồng minh Israel và lún sâu hơn vào xung đột, nhưng điều này có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro, giới chuyên gia cảnh báo.
Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 17/6 cho biết ông rời hội nghị G7 sớm hơn dự kiến để có thể theo dõi chặt chẽ diễn biến ở Trung Đông từ Phòng Tình huống tại Nhà Trắng. Trước đó, ông đưa ra cảnh báo “mọi người nên sơ tán khỏi Tehran ngay lập tức”.
Tổng thống Trump cũng khẳng định ông đang theo đuổi “hồi kết thật sự” cho xung đột Israel – Iran, chứ không chỉ là một thỏa thuận ngừng bắn giữa hai bên. Khi phóng viên hỏi về kỳ vọng đối với Iran, ông chủ Nhà Trắng bình luận “nếu họ bỏ cuộc hoàn toàn thì cũng ổn”.
Những bình luận mơ hồ của ông Trump làm tăng thêm cảm giác không chắc chắn về cuộc xung đột đang leo thang giữa Israel và Iran, khi không rõ lãnh đạo Mỹ sẽ có bước đi nào tiếp theo.
Giới quan sát cho rằng Tổng thống Trump đang cân nhắc quyết định quan trọng là liệu Mỹ có nên tham vào xung đột bằng cách giúp Israel phá hủy cơ sở hạt nhân Fordow, địa điểm làm giàu uranium được bảo vệ kiên cố dưới lòng đất của Iran, nơi mà nhiều chuyên gia nhận định chỉ có loại bom GBU-57/B MOP nặng gần 14 tấn của Mỹ mới có thể công phá.
Nếu ông quyết định làm vậy, Mỹ sẽ trở thành bên tham gia trực tiếp vào xung đột ở Trung Đông, đối đầu với Iran trong chính kiểu chiến tranh mà ông từng cam kết sẽ tránh xa. Các quan chức Iran đã cảnh báo nếu Mỹ tham gia nỗ lực tấn công Iran, điều đó sẽ đe dọa cơ hội đạt thỏa thuận hạt nhân mà ông Trump khẳng định vẫn muốn theo đuổi.
Tổng thống Mỹ Donald Trump trong lễ duyệt binh ở Washington ngày 14/6. Ảnh: AP
Một nguồn tin am hiểu vấn đề cho hay ông Trump đã có lúc khuyến khích đặc phái viên Trung Đông Steve Witkoff và có thể cả Phó tổng thống JD Vance gặp gỡ quan chức Iran để tìm lối thoát cho căng thẳng hiện nay.
Nếu ông Witkoff và ông Vance gặp gỡ đại diện phía Iran, người đối thoại tiềm năng nhất của họ sẽ là Ngoại trưởng Abbas Araghchi. Ông Araghchi từng đóng vai trò quan trọng trong thỏa thuận hạt nhân năm 2015 của Iran với nhóm cường quốc P5+1 gồm Mỹ, Anh, Nga, Pháp, Trung Quốc và Đức.
Ngoại trưởng Iran ngày 16/6 báo hiệu nước này sẵn sàng đàm phán thỏa thuận tiềm năng, nói “nếu Tổng thống Trump thực sự quan tâm đến ngoại giao và ngăn chặn cuộc xung đột, các bước tiếp theo rất quan trọng”.
“Chỉ cần một cuộc điện thoại từ Washington là có thể ngăn Thủ tướng Netanyahu. Điều đó có thể mở đường cho ngoại giao trở lại”, ông Araghchi nói.
Nhưng nếu nỗ lực ngoại giao đó thất bại hoặc Iran vẫn không sẵn lòng nhượng bộ yêu cầu chính của ông Trump là chấm dứt hoàn toàn làm giàu uranium, Tổng thống Mỹ vẫn có lựa chọn khác là hỗ trợ Israel phá hủy tổ hợp Fordow cùng các cơ sở hạt nhân khác của Iran.
Tổ hợp hạt nhân Fordow được xây dựng sâu trong lòng núi gần Qom, miền bắc Iran, khiến nó gần như bất khả xâm phạm. Iran không công bố độ sâu của cơ sở này, nhưng một số ước tính cho hay nó nằm 80-90 m sâu trong núi. Cơ sở này chứa các máy ly tâm tiên tiến được sử dụng để làm giàu uranium cấp độ cao.
Chuyên gia cho rằng loại vũ khí duy nhất có thể làm được việc này là GBU-57 MOP, loại bom nặng gần 14 tấn có khả năng xuyên qua 60 m bêtông cốt thép, tạo bán kính sát thương sau khi kích nổ lên tới hơn 300 m. Loại bom này chỉ có thể được thả từ oanh tạc cơ B-2 của Mỹ. Israel không sở hữu cả loại bom và máy bay ném bom này để có thể phá hủy Fordow.
Nếu ông Trump loại bỏ lựa chọn này, điều đó đồng nghĩa mục tiêu chính của Israel trong chiến dịch không kích sẽ không thể hoàn thành.
“Fordow luôn là điểm then chốt của vấn đề. Nếu Fordow vẫn có thể tiếp tục làm giàu uranium, chiến dịch sẽ không mang về lợi ích chiến lược”, Brett McGurk, cựu quan chức Mỹ về các vấn đề Trung Đông cho 4 chính quyền tổng thống Mỹ, nói.
Giới lãnh đạo Israel tuyên bố Iran đã tiến sát ngưỡng cửa phát triển vũ khí hạt nhân và cần phải ngăn chặn. Tình báo Mỹ đã theo dõi chương trình của Iran trong nhiều năm đồng ý rằng Tehran đang rút ngắn thời gian cần thiết để chế tạo bom hạt nhân, nhưng chưa thấy có bước đột phá nào.
Song họ cũng đồng ý với McGurk và nhiều chuyên gia khác rằng nếu cơ sở Fordow tồn tại qua cuộc xung đột, Iran sẽ giữ lại các thiết bị quan trọng để tiếp tục con đường chế tạo bom, ngay cả khi họ phải xây dựng lại phần lớn cơ sở bị Israel phá hủy trong đợt không kích.
Giống như Thủ tướng Netanyahu, ông Trump nhiều lần nói rằng Iran không được phép sở hữu vũ khí hạt nhân, dù cho biết ông ưu tiên đạt được điều này thông qua đàm phán giữa Washington và Tehran.
Một số cố vấn của ông Trump ủng hộ lựa chọn gây áp lực tối đa trong cách tiếp cận với Iran, vì cho rằng Tehran không nghiêm túc trong đàm phán. Thủ tướng Israel cũng liên tục gây áp lực lên ông Trump để đi theo con đường quân sự thay vì ngoại giao.
“Tổng thống Mỹ cuối cùng có thể thấy cần phải thực hiện những lời đe dọa mạnh mẽ hơn đối với giới lãnh đạo Iran”, Tom Bateman, nhà phân tích của BBC, nói.
Khoảnh khắc đòn tập kích của Israel gây ra vụ nổ ở Tehran rạng sáng 13/6. Video: Washington Post, Mehr News
Thượng nghị sĩ Cộng hòa Lindsey Graham nói trên CBS ngày 15/6 rằng nếu nỗ lực ngoại giao không thành công, ông sẽ thúc giục Tổng thống Trump “dốc toàn lực” để đảm bảo “không có gì liên quan tới chương trình hạt nhân Iran còn sót lại” khi chiến dịch kết thúc. “Nếu điều đó có nghĩa cần cung cấp GBU-57 MOP cho Israel, hãy làm vậy”, ông nói.
Tuy nhiên, không phải ai trong đảng Cộng hòa cũng ủng hộ cách tiếp cận này. Một số cố vấn của ông Trump tại Hội đồng An ninh Quốc gia cảnh báo ông không nên làm bất kỳ điều gì có thể giúp Israel tăng cường độ tấn công vào Iran. Việc leo thang xung đột có thể dẫn tới nhiều rủi ro nghiêm trọng và có thể tác động tiêu cực tới di sản nhiệm kỳ của ông Trump, theo giới quan sát.
Ngoài ra, ông Trump có thể cũng phải cân nhắc về những quan điểm của phong trào Đưa Mỹ vĩ đại trở lại (MAGA). Nhiều tiếng nói quan trọng trong MAGA phản đối việc Mỹ bước chân vào một cuộc chiến ở nước ngoài chỉ để thể hiện sự ủng hộ với Israel.
“Trong vài ngày qua, họ đã hỏi tại sao Mỹ lại mạo hiểm để bị kéo vào cuộc chiến ở Trung Đông khi lời hứa về chính sách đối ngoại của ông Trump là ‘Nước Mỹ trước tiên'”, nhà phân tích Tom Bateman cho hay.
Tucker Carlson, người dẫn chương trình bảo thủ nổi tiếng ở Mỹ, lập luận rằng bài học từ Iraq và Afghanistan cho thấy việc lún sâu vào cuộc chiến ở Trung Đông sẽ không mang lại gì ngoài rủi ro, bất lợi. Carlson cho rằng Mỹ nên để Israel “tự chiến đấu” trong cuộc chiến của họ.
“Nếu Israel muốn tiến hành cuộc chiến, họ có mọi quyền để làm vậy. Đó là một quốc gia có chủ quyền và có thể làm theo ý mình. Nhưng không phải với sự ủng hộ của Mỹ”, ông nói.
Nghị sĩ Marjorie Taylor Greene, người ủng hộ trung thành của ông Trump, đăng trên X rằng “bất kỳ ai muốn Mỹ tham gia vào cuộc chiến Israel – Iran đều không phải là người theo đuổi lý tưởng Nước Mỹ trên hết và MAGA”.
“Điều này có thể gây thêm áp lực buộc ông Trump phải tạo khoảng cách giữa Mỹ và cuộc tấn công của Israel”, Bateman nhận định.
Hiện tại ông Trump có thể ủng hộ quan điểm của cả hai phe. Bằng cách tăng sức ép ngoại giao, ông có thể chứng minh cho những người trung thành với MAGA rằng mình đang sử dụng mối đe dọa từ bom GBU-57 để đưa xung đột đến hồi kết hòa bình. Song ông cũng có thể nói với người Iran rằng họ phải ngừng làm giàu uranium và đạt thỏa thuận, nếu không muốn thấy GBU-57 phá hủy các cơ sở hạt nhân.
Nhưng nếu cách tiếp cận này thất bại, ông có thể buộc phải quyết định đây là cuộc chiến của Israel hay là của Mỹ, theo giới phân tích.
Thùy Lâm (Theo CNN, BBC, Times of Israel)