Cuộc tấn công phủ đầu Iran của Israel có thể là bước ngoặt đẩy hai quốc gia Trung Đông vào xung đột trực tiếp, gây hậu quả nặng nề về nhân đạo và kinh tế.
Trung Đông, vùng đất vốn được ví như “thùng thuốc súng” của thế giới, rạng sáng 13/6 rung chuyển khi Israel phát động chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy”, tung đòn không kích vào các cơ sở hạt nhân và quân sự trọng yếu của Iran. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố các cuộc tấn công này là “bước đi cần thiết để bảo vệ an ninh quốc gia” và sẽ tiếp tục trong những ngày tới.
Theo Guardian, chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” đánh dấu một bước ngoặt mới trong cuộc đối đầu âm ỉ giữa hai cường quốc Trung Đông suốt nhiều thập kỷ qua. Căng thẳng từng leo thang thành giao tranh vào tháng 10/2024, khi Iran phóng 200 tên lửa tập kích lãnh thổ Israel để đáp trả vụ không kích vào lãnh sự quán Iran tại Damascus, Syria hồi tháng 4/2024, khiến 7 thành viên Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) thiệt mạng.
Tiêm kích Israel chuẩn bị tham gia chiến dịch không kích “Sư tử Trỗi dậy” ngày 13/6. Ảnh: IDF
Hai nước sau đó tiến hành các cuộc tập kích đáp trả lẫn nhau, nhưng chủ yếu mang tính biểu tượng. Tuy nhiên, đến đầu năm 2025, các dấu hiệu về một cuộc xung đột trực diện ngày càng rõ hơn.
Israel liên tục tiến hành các cuộc tập trận mô phỏng tấn công vào cơ sở hạt nhân của Iran, trong khi Tehran tăng cường làm giàu uranium với tỷ lệ 60%, gần đạt cấp độ vũ khí. Chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” được tiến hành khi Israel tin rằng chương trình hạt nhân Iran sắp đạt bước tiến “không thể đảo ngược”, đó là sở hữu vũ khí nguyên tử.
Nhà phân tích an ninh Beth Sanner, cựu phó giám đốc Cơ quan Tình báo Quốc gia về Tích hợp Sứ mệnh Mỹ, cho rằng Israel đã chọn thời điểm mà họ tin rằng Iran đang ở vị thế yếu nhất để tung ra đòn đánh phủ đầu. “Tuy nhiên, động thái này giống như đổ dầu vào lửa, đẩy khu vực vào một vòng xoáy xung đột không thể kiểm soát”, Sanner nhận định.
Đại sứ Iran tại Liên Hợp Quốc Amir Saeid Iravani cho hay các cuộc tập kích của Israel đã khiến 78 người, trong đó có các quan chức quân sự cấp cao, thiệt mạng và 320 người bị thương trong các cuộc tập kích của Israel, phần lớn là dân thường.
Sau cuộc không kích của Israel, Iran đã tuyên bố sẽ đáp trả “khốc liệt”, với khả năng sử dụng kho tên lửa đạn đạo và máy bay không người lái (UAV) tiên tiến, bao gồm tên lửa Ghassem Basir có tầm bắn 1.200 km.
Điều này không chỉ khiến tình hình leo thang nghiêm trọng trong quan hệ Israel và Iran, mà còn làm dấy lên lo ngại về nguy cơ bùng nổ cuộc chiến tranh vượt khỏi biên giới hai quốc gia, đe dọa ổn định khu vực và kinh tế toàn cầu.
Nguy cơ chiến tranh toàn diện phụ thuộc lớn vào cách Iran phản ứng với cuộc tấn công của Israel. Theo Al Jazeera, lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei đã triệu tập cuộc họp khẩn cấp với các cố vấn quân sự vào sáng 13/6, thảo luận các phương án đáp trả.
Trưa 13/6, Iran phóng khoảng 100 UAV tầm xa vào Israel, phần lớn bị đánh chặn trên đường bay. Đến sáng 14/6, Iran phát động chiến dịch “Lời hứa Đích thực 3”, phóng gần 100 tên lửa vào lãnh thổ Israel, trong đó một số quả dường như đã lọt qua lưới phòng không, khiến một người thiệt mạng và hơn 60 người bị thương. Giới quan sát cho rằng tên lửa đạn đạo Iran hoàn toàn có khả năng gây thiệt hại nghiêm trọng cho các thành phố lớn của Israel như Tel Aviv và Jerusalem.
Các cuộc tấn công trả đũa của Iran vào các thành phố lớn của Israel có thể buộc Tel Aviv tăng cường không kích, tạo ra chu kỳ bạo lực không hồi kết. “Mức độ nguy cơ chiến tranh toàn diện giữa Iran và Israel hiện ở mức cao nhất trong 20 năm qua”, chuyên gia quân sự Michael Eisenstadt từ Viện Washington nhận định.
Một trong những yếu tố làm tăng nguy cơ chiến tranh toàn diện giữa hai bên là khả năng Iran kích hoạt các đồng minh trong khu vực như Hezbollah ở Lebanon, Houthi ở Yemen và các nhóm dân quân ở Iraq, mở các mặt trận mới chống lại Israel và các đồng minh nước này, đặc biệt là Mỹ.
Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) tập trận ở tỉnh Đông Azerbaijan, hồi tháng 10/2022. Ảnh: Reuters
Hezbollah, lực lượng được coi là “quân đội phi nhà nước lớn nhất thế giới”, đã hứng chịu thiệt hại nặng nề trong cuộc chiến gần đây với Israel, nhưng vẫn duy trì kho vũ khí với hơn 70.000 rocket và tên lửa.
Một khi chiến tranh tổng lực Iran – Israel bùng phát, lực lượng Hezbollah nhiều khả năng sẽ phá bỏ thỏa thuận ngừng bắn với Tel Aviv để bày tỏ sự ủng hộ với Tehran. Theo báo cáo của tình báo Israel, Hezbollah vẫn có năng lực tiến hành các cuộc tấn công đồng loạt vào miền bắc Israel, đặc biệt là các thành phố như Haifa và Tel Aviv.
Lực lượng Houthi ở Yemen, vốn đã phóng tên lửa tập kích sân bay quốc tế Ben Gurion của Israel hồi tháng 5, cũng có thể mở rộng các cuộc tấn công vào mục tiêu dân sự và quân sự của Israel. Ngoài ra, các nhóm dân quân Shiite ở Iraq và Syria, được Iran hỗ trợ, có thể nhắm vào các căn cứ quân sự của Mỹ trong khu vực, kéo Washington vào lằn ranh của cuộc xung đột.
“Khi chiến tranh leo thang, không bên nào có thể kiểm soát toàn bộ các yếu tố. Một cuộc xung đột khu vực lớn hơn, với sự tham gia của nhiều quốc gia và lực lượng ủy nhiệm, là kịch bản không thể tránh khỏi nếu Israel và Iran không kiềm chế”, chuyên gia Baraa Shiban tại Viện An ninh Quốc phòng Hoàng gia Anh (RUSI) cảnh báo.
Nếu xung đột Iran – Israel leo thang thành cuộc chiến tranh toàn diện, hậu quả sẽ không chỉ giới hạn ở hai quốc gia, mà sẽ lan rộng khắp Trung Đông và ảnh hưởng nghiêm trọng đến toàn thế giới.
Một cuộc chiến quy mô lớn giữa hai cường quốc quân sự sẽ đẩy Trung Đông vào tình trạng hỗn loạn. Lebanon, vốn đã suy yếu do khủng hoảng kinh tế và các cuộc giao tranh với Israel, có thể trở thành chiến trường chính nếu Hezbollah mở rộng các cuộc tấn công.
Theo UNICEF, hơn 1,2 triệu người Lebanon, bao gồm 400.000 trẻ em, đã phải di tản kể từ tháng 10/2024 do các cuộc không kích của Israel. Một cuộc chiến mới sẽ làm trầm trọng thêm thảm họa nhân đạo, với nguy cơ thiếu lương thực và dịch bệnh lan rộng.
Tại Syria, các nhóm dân quân được Iran hậu thuẫn có thể xung đột với các lực lượng do Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ hỗ trợ, làm gia tăng bất ổn ở quốc gia vốn đã tan hoang sau hơn một thập kỷ nội chiến. Iraq, với sự hiện diện của cả lực lượng Mỹ và các nhóm vũ trang Hồi giáo Shiite thân Iran, cũng có nguy cơ trở thành mặt trận mới, đe dọa tiến trình tái thiết sau khi đánh bại phiến quân Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng.
Ở Gaza, cuộc xung đột đang diễn ra giữa Israel và Hamas sẽ càng thêm khốc liệt, với nguy cơ hàng chục nghìn người thiệt mạng và hàng trăm nghìn người mất nhà cửa. “Trung Đông sẽ trở thành lò lửa, với các quốc gia và nhóm vũ trang bị cuốn vào cuộc chiến không có hồi kết”, Jonathan Panikoff, chuyên gia tại Sáng kiến An ninh Trung Đông Scowcroft, cảnh báo.
Trên bình diện toàn cầu, một cuộc chiến tranh toàn diện ở Trung Đông sẽ gây ra cú sốc năng lượng nghiêm trọng. Trung Đông cung cấp 30% lượng dầu thô và 20% khí đốt tự nhiên của thế giới. Chiến tranh có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng năng lượng, đặc biệt nếu Iran phong tỏa Eo biển Hormuz, tuyến đường vận chuyển 20% lượng dầu toàn cầu.
Vị trí eo biển Hormuz và các quốc gia xung quanh. Đồ họa: NASA
Theo Newsweek, lực lượng hải quân IRGC của Iran có khả năng triển khai thủy lôi, tên lửa chống hạm, tàu cao tốc để đe dọa các tàu chở dầu đi qua Eo biển Hormuz. Một đợt phong tỏa eo biển này, dù chỉ kéo dài vài ngày, cũng có thể khiến giá dầu tăng vọt, đẩy các nền kinh tế phương Tây vào khủng hoảng năng lượng.
“Nếu xung đột lan rộng, giá dầu có thể vượt ngưỡng 100 USD/thùng, gây ra lạm phát toàn cầu và làm gián đoạn đà phục hồi kinh tế sau đại dịch Covid-19 và xung đột Nga – Ukraine”, Quincy Krosby, chiến lược gia toàn cầu của LPL Financial, dự báo.
“Iran không có khả năng đối đầu trực tiếp với Israel về mặt công nghệ quân sự, nhưng họ có thể gây ra cuộc chiến tranh bất đối xứng kéo dài, với các cuộc tấn công liên tiếp từ nhiều hướng. Nếu Iran chọn cách đáp trả toàn lực, nguy cơ chiến tranh khu vực là rất thực tế”, chuyên gia quân sự Michael Eisenstadt từ Viện Washington nhận định.
Phong Lâm (Theo Al Jazeera, Reuters)