Ngày 18-7, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (Bộ NN&MT) tổ chức Diễn đàn “Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế: Chanh dây, chuối, dứa, dừa”. Sự kiện thu hút hàng trăm đại biểu tham gia qua hình thức trực tiếp và trực tuyến, dưới sự chủ trì của ông Trần Thanh Nam,Thứ trưởng Bộ NN&MT.
Định vị lại lợi thế cạnh tranh
Phát biểu tại diễn đàn, ông Nguyễn Như Cường, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học, Công nghệ cho biết nhóm cây ăn quả đang ngày càng khẳng định vai trò là động lực tăng trưởng của ngành nông nghiệp, góp phần quan trọng vào kim ngạch xuất khẩu nông sản cả nước và nâng cao thu nhập cho nông dân.
Năm 2024, ngành trái cây ghi nhận sự vươn lên nổi bật của sầu riêng, trở thành sản phẩm duy nhất lọt vào nhóm xuất khẩu “tỉ đô” với kim ngạch đạt gần 3,3 tỉ USD. Ngược lại, những mặt hàng từng có vị thế vững chắc như thanh long lại sụt giảm mạnh, từ hơn 1 tỉ USD xuống chỉ còn 534 triệu USD.
“Thực tế này cho thấy ngành hàng rau quả cần phải định vị lại lợi thế cạnh tranh, đặc biệt là với các mặt hàng trái cây Việt Nam có nhiều tiềm năng, đang trên đà tăng trưởng và tiệm cận cột mốc tỉ đô như chuối, dứa, dừa và chanh dây. Diễn đàn hôm nay là cơ hội để tập trung giải quyết các vấn đề cốt lõi từ quy hoạch vùng trồng, liên kết sản xuất, chế biến đến mở rộng thị trường”, ông Cường nhấn mạnh.
Ông Cường khẳng định đây là trách nhiệm chung của các cơ quan chức năng, doanh nghiệp, nông dân và hợp tác xã.
Chia sẻ về cơ hội của quả chuối, ông Phạm Quốc Liêm, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Unifarm, 16 năm qua đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao, công ty đã chinh phục thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore bằng việc đưa ra nguyên tắc là chỉ áp dụng một tiêu chuẩn cao nhất.
Mặt khác, lợi thế cạnh tranh của chuối Việt Nam đến từ việc xây dựng một chiến lược khác biệt, với tầm nhìn “Cùng người nông dân đưa ngành chuối Việt Nam dẫn dắt và chiếm thị phần lớn trên thị trường toàn cầu”. Đồng thời,
Bằng chứng là từ một quốc gia ít được biết đến về chuối, năm 2024, Việt Nam đã vươn lên vị trí thứ 9 trong 10 quốc gia có giá trị xuất khẩu chuối cao nhất thế giới.
Với diện tích khoảng 161.000 ha nhưng chỉ có 28.000 ha cho năng suất cao, tổng giá trị xuất khẩu năm 2024 đạt 378 triệu USD, tương đương mức bình quân chỉ 2.400 USD/ha. Tiềm năng vẫn chưa được khai thác hết.
Theo ông Liêm, thách thức lớn nhất của ngành chuối là bệnh héo vàng Panama. “Chúng tôi đã cùng các chuyên gia tìm ra giống chuối chống chịu được bệnh này. Tôi tin rằng khi giống mới được bảo hộ và cấp phép lưu hành, nó sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh không chỉ cho doanh nghiệp mà cho cả ngành chuối Việt Nam”, ông Liêm nói.
Ông kỳ vọng, nếu áp dụng công nghệ cao và giống tốt, giá trị xuất khẩu có thể tăng từ 2.400 USD/ha lên 6.500 USD/ha, giúp ngành chuối lập tức đạt kim ngạch 1 tỉ USD. Thậm chí, với các doanh nghiệp lớn có thể đạt trên 20.000 USD/ha/năm, ngành chuối Việt Nam hoàn toàn có thể mang về 4 tỉ USD.
Đối với mặt hàng chanh dây, ông Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Nafoods Group, cho biết Việt Nam có lợi thế đặc biệt với giống chanh dây tím, vốn đòi hỏi độ cao trên 600m và khí hậu phù hợp mà ngay cả các đối thủ như Thái Lan cũng không trồng được.
Giống chanh dây Việt Nam được thị trường thế giới, đặc biệt là Châu Âu, ưa chuộng với sản lượng tiêu thụ 5.000-7.000 tấn quả tươi/năm. Đáng chú ý, chanh dây cô đặc của Việt Nam hiện đã vượt qua các nước Nam Mỹ để chiếm vị trí xuất khẩu số 1 thế giới.
Với tiềm năng của chanh dây tươi, nếu thị trường Trung Quốc mở cửa chính ngạch, Việt Nam có thể thay thế Nam Mỹ nhờ năng suất giống cao gấp đôi. Điều này tạo ra lợi thế cạnh tranh lớn khi chi phí sản xuất chỉ khoảng 20.000 đồng/kg trong khi giá xuất khẩu quả tươi có thể đạt 60.000-70.000 đồng/kg.
“Riêng giống chanh dây của Nafoods có thể bán với giá 80.000 đồng/kg. Tiềm năng của chanh dây là rất lớn. Nếu làm tốt, con số 1 tỷ USD không phải là mục tiêu khó khăn”- ông Hùng khẳng định.
Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cho biết xu hướng tiêu dùng dứa trên thế giới ngày càng tăng do nhu cầu về sức khỏe, khiến nhiều doanh nghiệp Việt Nam không đủ hàng để cung cấp.
Quy mô thị trường dứa toàn cầu năm 2024 đạt 29 tỉ USD và dự kiến tăng trưởng 6,3%/năm để đạt 39 tỉ USD vào năm 2029.
Dứa Việt Nam đã có mặt tại trên 50 quốc gia, đặc biệt được khách hàng Nhật Bản trả giá cao. Sản phẩm dứa cô đặc được bán với giá 4.000 USD/tấn, cao hơn so với thị trường Mỹ và Châu Âu, cho thấy chất lượng và vị thế của dứa Việt Nam.
“So với các cây trồng khác, đầu ra của cây dứa rất tốt. Nếu có chính sách phù hợp, khả năng cây dứa vươn tầm tỉ USD sẽ đến trong thời gian ngắn”, ông Nguyên nói.
Giải pháp nào để phát triển bền vững?
Các chuyên gia và doanh nghiệp cũng chỉ ra nhiều thách thức cần giải quyết.
Theo ông Hùng, trước nhu cầu của thế giới, đây là cơ hội lớn cho trái cây Việt Nam. Tuy nhiên, để chanh leo và các loại trái cây nói chung phát triển bền vững, vai trò định hướng và dự báo thị trường của cơ quan quản lý Nhà nước là rất quan trọng.
Đặc biệt, thông qua công tác truyền thông, bà con nông dân cần nâng cao nhận thức về phát triển bền vững, tránh tình trạng thấy giá cao rồi tự phát trồng ồ ạt, bởi thông thường khi diện tích được mở rộng, giá cả sẽ sụt giảm.
“Chúng tôi mong muốn giá chanh leo luôn ổn định ở mức 10.000-13.000 đồng/kg. Tuy nhiên, trên thị trường có những thương lái Trung Quốc và một số nhà máy có yếu tố nước ngoài, họ chỉ chờ giá chanh leo giảm sâu còn 2.000-3.000 đồng/kg để tổ chức thu mua ồ ạt. Do đó, Nhà nước cần có giải pháp để quản lý được vấn đề này,”- ông Hùng đề nghị.
Bên cạnh đó, các thị trường lớn như Châu Âu, Mỹ, Trung Quốc đều có những hàng rào kỹ thuật nghiêm ngặt. Đặc biệt, nhiều mặt hàng của Việt Nam như thanh long, dứa, chuối… đã từng bị cảnh báo vi phạm về an toàn thực phẩm liên quan đến các hoạt chất mới bị cấm.
Vì vậy, cơ quan chức năng cần cập nhật thường xuyên danh mục các chất này, quản lý chặt chẽ và tăng cường kiểm tra các cơ sở kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật.
Tương tự, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cho rằng để giúp ngành dứa phát triển, cần xây dựng hệ thống thủy lợi, có chính sách hỗ trợ cho nông dân và doanh nghiệp, nhất là tại các vùng trồng có năng suất cao.
“Đặc biệt, đất đai đang là một trong những rào cản lớn nhất. Nhà nước cần có chính sách khơi thông nguồn lực đất đai, nhất là tại các công ty nhà nước, lâm trường, thông qua các hình thức như cổ phần hóa, cho thuê hoặc đấu giá,”- ông Nguyên nói.
Thứ trưởng Bộ NN&MT Trần Thanh Nam cho biết, nhận thức rõ tầm quan trọng của nhóm trái cây chủ lực, Bộ đã xác định rõ phương hướng trong thời gian tới là: Đẩy nhanh quá trình tái cấu trúc ngành hàng, nâng cấp chuỗi giá trị và đưa trái cây Việt vào một hệ sinh thái nông nghiệp hiện đại, xanh và hội nhập.
Trong đó, Bộ sẽ tiếp tục thúc đẩy đàm phán mở cửa thị trường cho các loại trái cây chủ lực như chanh leo, dứa, chuối, dừa nhằm mở rộng thị phần và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, giảm sự phụ thuộc vào một vài thị trường truyền thống.
Về phía các địa phương, Thứ trưởng yêu cầu cần thực hiện nghiêm việc đáp ứng các quy định về mã số vùng trồng, kiểm nghiệm, kiểm dịch; đăng ký mã số cơ sở đóng gói xuất khẩu theo quy định của các thị trường.
Đồng thời, cần cập nhật thông tin thị trường, định hướng sản xuất theo nhu cầu và thị hiếu tiêu dùng; hỗ trợ đầu tư vào khâu bảo quản, chế biến sâu, đảm bảo truy xuất được nguồn gốc các sản phẩm trái cây.
Ông Nam cũng đề nghị Cục Trồng trọt và Cục Bảo vệ thực vật đẩy mạnh nghiên cứu các giống mới như: chanh leo sạch bệnh phục vụ nhu cầu ăn tươi, chuối chống chịu sâu bệnh (đặc biệt là bệnh héo vàng ), dứa năng suất cao phù hợp cho chế biến, dừa tươi năng suất cao phục vụ xuất khẩu…
Bên cạnh đó, cần hướng dẫn nông dân áp dụng các kỹ thuật canh tác bền vững, tiết kiệm nước, hạn chế thuốc bảo vệ thực vật để tạo ra sản phẩm an toàn và thân thiện với môi trường.
“Các hiệp hội ngành hàng cần chung tay cùng doanh nghiệp xây dựng và quảng bá thương hiệu trái cây Việt trên thị trường quốc tế. Không thể để ‘chuối Việt’ hay ‘chanh leo Việt’ phải mang nhãn của nước khác khi xuất khẩu,”-Thứ trưởng nhấn mạnh.
