Sau khi Ruth Chepngetich bị đình chỉ thi đấu, điền kinh Kenya rơi vào khủng hoảng niềm tin. Doping không còn là vấn đề cá nhân của họ, mà phản ánh sự bất cập và thiếu minh bạch trong toàn bộ hệ thống quản lý thể thao.
Ruth Chepngetich lập kỷ lục marathon nữ thế giới với thông số 2 giờ 9 phút 57 giây tại Chicago Marathon 2024. Ảnh: Guardian
Trong nhiều thập kỷ, Kenya là cường quốc số một thế giới ở các nội dung chạy trung bình và dài. Nhưng những năm gần đây, hàng loạt bê bối doping đã làm lung lay danh tiếng của quốc gia này.
Từ năm 2024 đến 2025, đã có hơn 100 VĐV Kenya bị xử phạt vì doping. Tháng 2/2025, 34 VĐV bị Liên đoàn điền kinh Thế giới điều tra vì nghi ngờ khai gian tuổi. Bên cạnh đó, còn có nhiều vụ bạo lực giới liên quan đến các VĐV Kenya những năm qua.
Mới nhất là trường hợp của Ruth Chepngetich. Hôm 17/7, runner này bị đình chỉ tạm thời sau khi xét nghiệm dương tính với hydrochlorothiazide (HTCZ), một loại thuốc lợi tiểu bị cấm, thường được sử dụng để che giấu các loại thuốc tăng cường hiệu suất (PED).
Mẫu xét nghiệm của Chepngetich được lấy từ ngày 14/3, không phải từ thành tích phá kỷ lục 2 giờ 9 phút 57 giây của cô tại Chicago Marathon hồi tháng 10/2024. Vì vậy, nhiều khả năng runner người Kenya vẫn giữ kỷ lục bất kể kết quả điều tra doping.
Việc Chepngetich có nguy cơ không thể thi đấu trong 2 năm tới, chỉ sáu tháng sau khi trở thành người chạy marathon nhanh nhất thế giới, gây bất ngờ.
Tuy nhiên, doping không phải là gốc rễ. Áp lực từ xã hội và kinh tế đang đẩy nhiều VĐV – kể cả nghiệp dư – tìm đến chất cấm để đổi đời. Theo Mundo Deportivo, các VĐV Kenya tài năng gánh vác trách nhiệm nặng nề hơn việc phá kỷ lục thế giới, là chu cấp cho gia đình.
Họ tham gia vào guồng quay của ngành kinh doanh khắc nghiệt, buộc phải chạy nhanh nhất có thể để tồn tại. Các runner này phải đối mặt với các thương hiệu, người đại diện ở cách xa hàng nghìn km, và một chính phủ tham nhũng, mỗi bên chỉ quan tâm đến phần lợi ích cá nhân.
Theo Brett Clothier, Giám đốc Cơ quan liêm chính điền kinh (AIU), ở Kenya, doping không được nhà nước tổ chức, nhưng “diễn ra một cách cơ hội, lan rộng do nghèo đói và khát vọng thoát nghèo”.
Eglay Nalyanya đại diện cho Kenya tại Giải chạy tiếp sức thế giới 2019 ở Yokohama, Nhật Bản. Ảnh: W/C
Báo cáo chung của Cơ quan Chống doping thế giới (WADA) và AIU chỉ ra sự tồn tại của các “cơ sở y tế bất hợp pháp”, nơi cung cấp tài liệu giả nhằm che giấu hành vi doping. Các VĐV như Betty Lempus và Eglay Nalyanya đã dùng giấy tờ y tế giả mạo và bị đình chỉ thi đấu nhiều năm. Điều này phản ánh sự yếu kém trong việc kiểm soát đội ngũ y tế quanh các VĐV.
Betty Lempus bị phát hiện dương tính với chất triamcinolone acetonide – một glucocorticoid bị nghiêm cấm thi đấu khi dùng qua đường tiêm hoặc uống, tại giải Harmonie Mutuelle Half Marathon (Paris) vào tháng 9/2021. Vì thế, cô bị hủy thành tích phá kỷ lục tại giải này (1 giờ 5 phút 46 giây) và cấm 5 năm.
Trường hợp của Eglay Nalyanya nghiêm trọng hơn. VĐV này bị xác định vi phạm ba luật chống doping, khi có chất cấm 19‑Norandrosterone (chất chuyển hóa của Nandrolone), sử dụng Nandrolone hoặc tiền chất, và can thiệp vào quy trình xử lý kết quả. Hậu quả, Nalyanya nhận án cấm thi đấu 8 năm.
Không chỉ VĐV, các quan chức thể thao cũng bị tố cáo. Năm 2015, ba lãnh đạo cấp cao của Liên đoàn Điền kinh Kenya bị đình chỉ vì cáo buộc biển thủ tiền tài trợ từ Nike và dính líu tới hối lộ liên quan doping. Các VĐV sau đó đã biểu tình ngay trước trụ sở Liên đoàn, yêu cầu minh bạch và công lý.
Các VĐV tập luyện vào sáng sớm tại sân thể thao của Đại học Eldoret ở miền tây Kenya, ngày 21/3/2016. Ảnh: Reuters
Vấn nạn này được Raphael Roux – đặc phái viên của Cơ quan Liêm chính Thể thao Quốc tế (AIU) tại Nairobi – tiết lộ rất rõ trong cuộc phỏng vấn với Atletieknieuws vào tháng 10 năm ngoái.
“Chúng tôi trả lương cao cho các giám sát viên với hy vọng họ sẽ ít bị cám dỗ nhận hối lộ hơn”, Roux cho biết. “Nhưng thực tế là có quá nhiều tiền trong môn chạy, đồng nghĩa với việc nhiều người cũng muốn được chia phần. Một VĐV Kenya giành 10.000 USD tại một giải marathon ở Mỹ có thể nuôi cả gia đình trong 10 năm. Đó là khoản lợi nhuận thuần túy mà không cần đầu tư gì cho thể thao. Có những VĐV chỉ giữ lại 5% tiền thưởng. Phần còn lại rơi vào túi của người khác. Điều này gần như là nô lệ”.
Faith Kipyegon, được mệnh danh là nữ hoàng đường chạy trung bình, tuyên bố sẽ cùng thế hệ mới nỗ lực làm trong sạch thể thao Kenya. Cô kêu gọi sự chung tay giữa VĐV, huấn luyện viên và các cơ quan chức năng.
Trong khi đó, HLV kỳ cựu Colm O’Connell – người có hơn 40 năm huấn luyện VĐV tại Kenya – cũng cảnh báo rằng các giá trị thể thao truyền thống đang bị thay thế bởi những kẻ lừa đảo, bạo lực và sự thực dụng trong việc đào tạo VĐV đỉnh cao.
Từ cuối năm 2022, chính phủ Kenya cam kết chi 5 triệu USD mỗi năm trong 5 năm để mở rộng chương trình kiểm tra doping. Số lượng VĐV trong danh sách kiểm soát tăng từ chưa tới 40 người năm 2022 lên hơn 300 người hiện tại. Số lượt kiểm tra ngoài giải đấu tăng gấp 7 lần chỉ trong một năm. Bộ Thể thao Kenya gọi đây là “cuộc chiến không khoan nhượng với doping”.
“Tham nhũng, nghèo đói và lợi thế thể chất biến nhiều VĐV thành công cụ để nuôi sống gia đình, bất chấp đạo đức hay quy định”, Mundo Deportivo bình luận. “Các thương hiệu, nhà môi giới và chính phủ trục lợi từ thành tích của VĐV, trong khi chính những VĐV ấy mất tiếng nói và bị lợi dụng danh nghĩa ‘liêm chính’ trong một môn thể thao đang bị làm hoen ố”.
Hồng Duy tổng hợp