Cuộc tập kích tên lửa của Iran vào các căn cứ Mỹ ở Trung Đông được tiến hành chừng mực, có tính toán nhằm “chừa đường lui” cho giải pháp ngoại giao.
Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) ngày 23/6 tuyên bố tiến hành cuộc tấn công tên lửa “mạnh mẽ và hủy diệt” vào căn cứ không quân Al Udeid ở Qatar cùng một căn cứ khác tại Iraq có lính Mỹ đồn trú nhằm trả đũa vụ tập kích các cơ sở hạt nhân nước này do Mỹ thực hiện cuối tuần trước.
Tuy nhiên, trái với tuyên bố của IRGC và những lo ngại trước đó, Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran cho hay nước này chỉ phóng 14 tên lửa đạn đạo về phía căn cứ Al Udeid, tương ứng với số bom mà Mỹ đã sử dụng để không kích các cơ sở hạt nhân.
Người dân ở thủ đô Doha, Qatar, chụp ảnh vật thể dường như là tên lửa Iran bay về phía nước này tối 23/6. Ảnh: AFP
Đây được coi là con số mang tính biểu tượng, bởi nhiều người từng lo ngại Iran có thể phóng hàng trăm, thậm chí hàng nghìn tên lửa đạn đạo vào các căn cứ có lực lượng Mỹ ở Trung Đông để đáp trả việc Washington can thiệp quân sự vào nước này.
Al Udeid là căn cứ không quân quan trọng nhất của quân đội Mỹ trong khu vực, nơi đặt Bộ Tư lệnh Trung tâm (CENTCOM). Thậm chí, theo truyền thông nhà nước Iran, chính căn cứ Al Udeid là nơi đã phóng máy bay không người lái (UAV) hạ sát tướng Qasem Soleimani, quan chức quân sự hàng đầu nước này, hồi năm 2020 tại thủ đô Baghdad của Iraq.
Tuy nhiên, theo những hình ảnh vệ tinh được truyền thông đăng tải, Mỹ đã sơ tán toàn bộ nhân sự và trang thiết bị khỏi căn cứ Al Udeid từ vài ngày trước. Vì vậy, cuộc tấn công của Iran gần như không có khả năng gây thương vong cho người Mỹ.
Trong một bài đăng trên mạng xã hội, Tổng thống Donald Trump cho hay Iran đã báo trước cho Mỹ về đòn tập kích tên lửa nhằm vào căn cứ ở Qatar, giúp không có ai thiệt mạng hay bị thương. Bộ Quốc phòng Qatar cũng thông báo hệ thống phòng không của họ đã “đánh chặn thành công” toàn bộ tên lửa nhắm vào căn cứ Al Udeid, thêm rằng sự việc không gây ra bất cứ thương vong nào.
Với việc chọn một căn cứ không người làm mục tiêu, cảnh báo trước nhiều giờ và tung ra số tên lửa hạn chế, đòn đáp trả của Iran rõ ràng được thực hiện nhằm giúp Tehran “giữ thể diện”, đồng thời chừa lại một đường lui để có thể hạ nhiệt căng thẳng bằng giải pháp ngoại giao, chuyên gia phân tích kỳ cựu Nick Paton Walsh từ CNN nhận định.
Dấu hiệu đầu tiên về một cuộc tấn công xuất hiện khi đại sứ quán Mỹ ở Doha, Qatar, ban bố lệnh khẩn cấp yêu cầu công dân “tìm nơi trú ẩn tại chỗ”. Để chắc chắn hơn, Qatar đã đóng cửa không phận khoảng một giờ trước khi Iran phóng tên lửa.
Ngoài ra, theo Walsh, tấn công mục tiêu ở Qatar cũng được cho là dễ dàng hơn với Iran trong bối cảnh kho vũ khí của họ đang cạn dần. Qatar đủ gần để Iran sử dụng các tên lửa tầm ngắn, loại mà nguồn dự trữ chưa cạn kiệt như các tên lửa tầm trung mà họ dùng để tấn công Israel trong tuần qua.
Lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei tại sự kiện ở Tehran hồi tháng 3. Ảnh: AP
Việc Hội đồng An ninh Quốc gia Iran ngay sau cuộc tấn công tuyên bố số lượng tên lửa bắn ra “ngang bằng với số bom Mỹ thả xuống các cơ sở hạt nhân” cũng được đánh giá là một động thái nhún nhường, nhằm phát đi tín hiệu rằng Tehran chỉ đáp trả tương xứng và không muốn đẩy căng thẳng đi quá xa.
Tuyên bố từ Iran tiếp tục khẳng định rằng sự việc “không gây nguy hiểm cho quốc gia Qatar anh em thân thiện của chúng tôi và người dân đất nước họ”.
Iran từng áp dụng chiến lược trả đũa kiểu “giơ cao đánh khẽ” trước đây và nó đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc ngăn tình hình leo thang vượt tầm kiểm soát, Walsh cho hay.
Sau khi tướng Soleimani bị hạ sát, Iran đã đáp trả bằng cách tấn công tên lửa nhằm vào căn cứ không quân Al Asad, nơi có lính Mỹ đồn trú ở Iraq. Tuy nhiên, Tehran lúc bấy giờ đã báo trước cho Baghdad về cuộc tập kích, giúp giảm thiểu thương vong cho phía Mỹ.
Tương tự, đòn báo thù của Iran sau khi cáo buộc Israel ám sát lãnh đạo Hamas Ismail Haniyeh ở trung tâm thủ đô Tehran hồi tháng 7/2024 cũng đã được báo trước rất rõ ràng, giúp Israel và Mỹ có thời gian chuẩn bị thế trận phòng thủ. Các tên lửa Iran khi đó chủ yếu lao xuống một vùng hoang mạc mà không nhắm vào những đô thị đông dân của Israel.
“Chúng tôi biết họ sẽ trả đũa sau khi bị Mỹ không kích vào ba cơ sở hạt nhân. Chúng tôi cũng biết rằng phản ứng của họ sẽ tương tự vụ Soleimani”, một quan chức cấp cao Nhà Trắng cho biết.
Hành động báo trước cuộc tấn công tên lửa của mình cho thấy Iran không muốn căng thẳng vượt tầm kiểm soát, bất chấp những thông điệp cứng rắn được các chỉ huy quân sự tung ra, Jonathan Panikoff, cựu phó giám đốc tình báo quốc gia Mỹ về khu vực Cận Đông, bình luận. “Đây là cách Iran vừa thể hiện sức mạnh vừa giữ thể diện ở trong nước, đồng thời tránh đẩy xung đột đi xa hơn”.
Cuộc tập kích “dường như được tính toán kỹ lưỡng và có chủ đích”, ông nói thêm. Một quan chức Mỹ nắm rõ các đánh giá tình báo phương Tây cũng cho biết hành động của Iran là một ví dụ điển hình của việc leo thang “chừa đường lui”.
“Phản ứng của Iran rất có chừng mực”, tiến sĩ Peter Trumbore, chủ nhiệm khoa Khoa học Chính trị, Đại học Oakland, Mỹ, nói. “Họ đã cảnh báo trước cho chính phủ Qatar rằng một cuộc tấn công sắp diễn ra, giúp hầu hết nhân sự tại căn cứ được sơ tán từ trước”.
Theo Trumbore, ngay cả khi toàn bộ tên lửa phóng đi bị Mỹ và Qatar bắn hạ, Iran vẫn có thể tuyên bố rằng họ đã “làm tròn bổn phận” đáp trả và hy vọng mọi việc sẽ lắng dịu.
Tên lửa xuất hiện trên bầu trời Doha, Qatar. Video: X/@IranMilitary_ir
Giới chuyên gia đánh giá đứng trước bối cảnh khó khăn như hiện nay, khi nền kinh tế trong nước lao dốc, các lực lượng đồng minh suy yếu và phải chịu áp lực từ những cuộc tấn công liên tiếp của Israel, Iran có lẽ muốn theo đuổi các biện pháp ngoại giao hơn là đối đầu trực diện với Mỹ.
“Iran khó có thể tiến hành một cuộc tấn công quy mô đánh vào các lợi ích của Mỹ, bởi lối thoát duy nhất khỏi cuộc khủng hoảng này là nối lại đàm phán với chính quyền Trump”, Esfandyar Batmanghelidj, giám đốc điều hành Bourse & Bazaar, viện nghiên cứu chuyên về ngoại giao kinh tế và phát triển, trụ sở ở London, Anh, bình luận. “Bất kỳ phản ứng nào đối với cuộc đánh bom của Mỹ cũng phải được tính toán cẩn trọng để tránh kéo họ vào một cuộc chiến tranh tổng lực”.
Tính toán của Iran dường như đã được đền đáp. Vài giờ sau đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo Israel và Iran đã nhất trí về một lệnh ngừng bắn toàn diện, chấm dứt “cuộc chiến 12 ngày” ở Trung Đông. Ông hầu như không đề cập gì về việc đáp trả đòn tập kích của Iran vào căn cứ Al Udeid.
Vũ Hoàng (Theo CNN, Fox News, AFP, Reuters, Energy Intel)