|
| Lễ hội tẩu mã (hay còn gọi là lễ hội chạy ngựa tre) được tổ chức vào ngày 25 tháng Giêng Âm lịch hàng năm tại đình làng Yên Trạch (xã Bắc Lý, huyện Lý Nhân, Hà Nam). |
(PLVN) – Với hệ thống lễ hội phong phú, đặc sắc và giàu giá trị văn hóa – lịch sử, tỉnh Hà Nam đang nỗ lực bảo tồn và phát huy hiệu quả nguồn tài sản văn hóa quý báu này, góp phần thúc đẩy phát triển du lịch văn hóa, tâm linh và kinh tế địa phương.
Theo thống kê, toàn tỉnh Hà Nam hiện có 117 lễ hội truyền thống. Trong đó, thị xã Kim Bảng và thị xã Duy Tiên là hai địa phương có số lượng lễ hội nhiều nhất. Mỗi vùng đất lại mang một sắc thái riêng biệt: Duy Tiên nổi bật với lễ hội tín ngưỡng thờ thần nông nghiệp, kết hợp yếu tố Phật giáo và tưởng nhớ tổ nghề; Kim Bảng gắn với tín ngưỡng thờ nhiên thần; Thanh Liêm nổi bật với tinh thần thượng võ và các trò chơi dân gian như đấu vật, đua thuyền, rước nước; Lý Nhân có nhiều lễ hội thờ thành hoàng làng và anh hùng dân tộc; Bình Lục lại tập trung vào tưởng niệm các danh nhân văn hóa.
Các lễ hội ở Hà Nam diễn ra chủ yếu vào ba tháng đầu năm và tháng Tám âm lịch, với phần lễ mang tính trang nghiêm, tôn kính và phần hội sôi nổi, mang đậm sắc thái văn hóa dân gian. Đáng chú ý, hơn 87% lễ hội có tổ chức phần hội với các hoạt động đặc sắc như rước kiệu, tế lễ, đọc chúc văn, biểu diễn trò chơi dân gian… góp phần gìn giữ không gian sinh hoạt cộng đồng và bản sắc văn hóa địa phương.
 |
|
Lễ rước kiệu tại lễ hội đền Lăng năm 2024. |
Nhiều lễ hội vẫn giữ được các phong tục cổ truyền đặc sắc như: tục giã bánh dày, múa cờ, hát lải lèn ở lễ hội làng Yên Trạch (Lý Nhân); múa cờ tụ nghĩa, vật 5 keo ở hội vật Liễu Đôi (Thanh Liêm); hội săn cuốc, tổ tôm điếm, thi nấu cơm ở đình Vị Hạ (Bình Lục); hay các trò vật cầu truyền thống tại đình An Mông (Duy Tiên), làng Gừa (Thanh Liêm)… Đây là những di sản sống động, thể hiện chiều sâu văn hóa, phong tục, tín ngưỡng và tinh thần của người dân Hà Nam.
Đặc biệt, Hà Nam còn có nhiều lễ hội làng nghề gắn với thờ tổ nghề truyền thống, tiêu biểu như: lễ hội đình Đọi Tam (thờ tổ nghề trống), lễ hội đình – chùa Cao Đà (thờ Lỗ Ban – tổ nghề mộc)… Phần lớn các lễ hội đều gắn bó chặt chẽ với hệ thống di tích lịch sử – văn hóa lâu đời như đình, đền, chùa, góp phần tạo nên không gian tâm linh, văn hóa sâu sắc.
Nhằm gìn giữ và phát huy giá trị lễ hội, thời gian qua, Hà Nam đã đẩy mạnh công tác tu bổ, tôn tạo di tích – yếu tố nền tảng trong tổ chức lễ hội. Nhờ nguồn lực từ Chương trình mục tiêu quốc gia và ngân sách tỉnh, gần 140 di tích, cụm di tích đã được đầu tư tu bổ như: chùa Đọi Sơn, đình Vị Hạ, chùa Bà Đanh, đền Trần Thương… Đồng thời, nhiều địa phương đã tích cực huy động nguồn xã hội hóa, với hàng trăm tỷ đồng từ nhân dân và các tổ chức xã hội đóng góp cho công tác bảo tồn di sản.
Song song với bảo tồn vật thể, tỉnh Hà Nam còn chú trọng đến việc gìn giữ các giá trị văn hóa phi vật thể. Việc tổ chức liên hoan văn hóa dân gian tại các di tích tiêu biểu hằng năm là một trong những sáng kiến hiệu quả. Các nghi lễ, trò diễn dân gian được tái hiện đúng nguyên bản, không chuyên nghiệp hóa, bảo đảm tính truyền thống, từ đó góp phần lan tỏa giá trị lễ hội trong cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Đáng chú ý, một số lễ hội tiêu biểu của Hà Nam như: lễ hội đền Trần Thương, lễ hội Tịch điền Đọi Sơn, lễ hội vật Liễu Đôi, lễ hội đền Lảnh Giang, chùa Bà Đanh, đền Bà Vũ… đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là minh chứng rõ nét cho giá trị tiêu biểu và sức lan tỏa rộng lớn của các lễ hội tại Hà Nam.
Để phát huy tốt hơn nữa giá trị các lễ hội, tỉnh Hà Nam đang hướng đến đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong số hóa di sản văn hóa phi vật thể, phục vụ lưu trữ, bảo tồn, khai thác và quảng bá rộng rãi. Việc công nhận, tôn vinh các nghệ nhân – những “bảo tàng sống” đang nắm giữ linh hồn lễ hội – cũng đang được chú trọng, nhằm duy trì mạch nguồn di sản.
Trong chiến lược phát triển bền vững, Hà Nam định hướng khai thác hiệu quả giá trị lễ hội gắn với phát triển du lịch nông thôn, du lịch cộng đồng và du lịch làng nghề. Lễ hội không chỉ là tài sản văn hóa đặc sắc mà còn là nguồn lực to lớn góp phần thúc đẩy phát triển du lịch, quảng bá hình ảnh địa phương và nâng cao đời sống tinh thần người dân.
Bảo tồn và phát huy lễ hội truyền thống – đó không chỉ là gìn giữ quá khứ mà còn là hành động thiết thực để xây dựng tương lai văn hóa bền vững, giàu bản sắc cho tỉnh Hà Nam.